در اين مبحث نگاهي به نحوۀ كاركرد ضمير خودآگاه، ضمير نيمهآگاه و ضمير ناخودآگاه خواهيم انداخت. كاركرد اين سه ضمير ذهن كنار يكديگر واقعيّت بيروني ما را شكل مي‌دهند. با شناخت اين سه ضمير مي‌توانيم عادات و رفتارهاي خود را بهبود ببخشيم تا زندگي شادتر، موفّق‌تر و امن‌تري داشته باشيم.
نگاهي كلي به ذهن بشر
مفهوم سه‌گانۀ ذهن بشر موضوعی جديد نيست. زيگموند فرويد، روانشناس مشهور اتريشي احتمالاً اوّلين شخص بوده كه اين مفهوم را در جامعه عموميّت داده است، هر چند پس از مدّتي نظريه‌هاي ايشان به علّت این كه به لحاظ علمي قابل اثبات نبودند، به طور گسترده در جوامع روانشناسي مورد بحث قرار گرفتند.
با اين وجود فرويد مدلي كاربردي از ذهن ايجاد كرد كه به سه بخش تقسيم ميشود. ضمير خودآگاه، ضمير نيمهخودآگاه و ضمير ناخودآگاه. در ذهن خود يك مثلث معمولي در نظر بگيريد كه در بخش بالاي آن ضمير خودآگاه قرار گرفته است.
در باور ما، ضمير ناخودآگاه تخيّلي بيش نيست، انسان بر اساس اگاهي عمل ميكند و مراتب اين آگاهي از پايينترين سطح تا بالاترين سطوح بشري متفاوت است. در سراسر اين كتاب هر جا بحث از ناخوداگاه ميشود صرفاً نقل و قول از ديگران است نه نظر و باور علمي ما.
ضمير خودآگاه بخش كوچكي از ذهن انسان را اشغال كرده است. ذهن انسان مانند تكه يخ بزرگي است كه بخش كوچكي از آن خارج از آب قرار دارد که آن بخش ضميرخودآگاه است. ضميرخودآگاه فقط چيزي حدود10%حجم ذهن آدمی را اشغال كرده است.
در بخش پايينِ ضمير خودآگاه ذهن انسان، ضمير نيمهخودآگاه قرار گرفته كه به نسبت ضميرخودآگاه مساحت بيشتري، چيزي حدود 55% توانايي ذهن انسان از اين بخش قدرت مي‌گيرد.
پس از ذهن نيمهخودآگاه در قمست انتهايي مثلث ذهن انسان، ضمير ناخودآگاه وجود دارد كه چيزي در حدود 35% تفكّرات انسان از اين بحث نشأت مي‌گيرد. اين بخش از ذهن انسان وسيع، عميق و غير قابل دسترس افكار ضمير خودآگاه است. مانند اعماق تاريك و عميق اقيانوسها كه هنوز هم از دسترس بشر دور و ناشناخته مانده است.
عملكرد ذهن
این مثال به شما كمك ميكند تا نحوۀ عملكرد اين سه ضمير ذهن را بهتر متوجّه شويد. ضمير خودآگاه شما به بهترين نحوه توسط صفحهكليد و نمايشگر رايانه شبيه‌سازي ميشود. داده‌ها توسط كيبورد وارد مي‌شوند و نتايج روي نمايشگر نشان داده مي‌شوند. اين دقيقاً همان اطّلاعاتی است که توسط منابع بيروني يا دروني تحريك شدۀ انسان، دريافت مي‌شوند و نتايج از طريق ضمير خودآگاه بروز داده مي‌شوند.
ضمير نيمهخودآگاه مانند حافظه موقّت(RAM) رايانه شما عمل ميكند. براي كساني كه نسبت به قطعات سخت‌افزار رايانه اطّلاعات كمي دارند حافظه موقّت، قطعه‌اي سخت‌افزاري در رايانه شماست كه وظيفۀ آن نگهداري و حفظ برنامه‌ها و داده‌هايي است كه اکنون و در حال حاضر استفاده مي‌شوند. از اين‌رو توسط پردازندۀ رايانه شما به راحتي قابل دسترس مي‌باشند. حافظه موقّت (RAM به لحاظ سرعت دسترسي به اطّلاعات نيز از ساير حافظه‌ها نظيرCD ،ROM و ديسك سخت(HDD) سريعتر مي‌باشد.
ضمير ناخودآگاه مانند ديسك سخت (HDD) رايانه شما عمل مي‌نمايد. ضمير ناخودآگاه محلّ ذخيرۀ بلندمدّت تمامي خاطرات، تجربيات و برنامه‌هايي است كه از زمان تولّد براي شما اتّفاق افتاده و در اين بخش نصب شده است. ضمير ناخودآگاه و در نهايت ضمير نيمهخودآگاه اين داده‌ها و برنامه‌ها را دريافت و آنها را جهت حفاظت و اطمينان از بقای شما استفاده ميكند.
منطق اين دو ضمير ذهن از اين قرار است كه اگر اين برنامه يا تجربه در گذشته براي شما كاركرده، مفيد بوده و باعث بقای شما شده، پس در آينده نيز در صورت وقوع شرايط يكسان به شما كمك خواهد كرد، فارغ از اين كه اشتباه یا دردناك باشد يا اين كه نتايج آن كمكي به شما در جهان خارج نكرده است.