در مسیر درمان لکنت، بسیاری از افراد دوره‌هایی از پیشرفت و سپس افت را تجربه می‌کنند؛ موضوعی که در گفتار روزمره به آن «نوسان» می‌گوییم. این نوسان به‌معنای شکست درمان نیست، بلکه بازتاب کارِ مغز هنگام ساختن یک الگوی تازه‌ی گفتاری و کنارگذاشتن عادت‌های قبلی است. در این مقاله، با زبانی روشن توضیح می‌دهیم چرا نوسان رخ می‌دهد و چه کارهایی می‌توان انجام داد تا شدت و تکرار آن به حداقل برسد.
نوسان زمانی رخ می‌دهد که فرد مدتی با تکنیک‌ها روان‌تر صحبت می‌کند، اما گاه‌وبی‌گاه به الگوهای پیشینِ لکنت برمی‌گردد. این «رجعت» بیشتر وقتی دیده می‌شود که مغز هنوز در استفاده‌ی خودکار از مسیر جدید گفتار، تثبیت نشده است.
در همه‌ی رویکردهای درمانی، یک اصل مشترک وجود دارد:
۱) استفاده از الگوی غلطِ قبلی محدود یا قطع می‌شود.
۲) یک شیوه‌ی جایگزین و درست تمرین و تقویت می‌گردد.
وقتی الگوی قبلی را کنار می‌گذاریم، مدار عصبیِ مربوط به آن «کم‌استفاده» می‌شود و به‌مرور ضعیف‌تر می‌گردد؛ اما به‌سادگی حذف نمی‌شود. می‌توان آن را به خانه‌ای قدیمی تشبیه کرد که ترکِ سکونت باعث فرسودگی‌اش می‌شود، ولی تا زمانی که کاملاً تخریب نشده، امکان بازگشت به آن وجود دارد.
مسیر گفتاریِ جدید در آغاز «تازه‌کار» است. مغز، به‌ویژه در فشار یا حواس‌پرتی، ممکن است دوباره به مسیر آشنای قبلی سوئیچ کند؛ چون آن مسیر سابق، سال‌ها تمرین شده و هنوز «کُدِ عادت» آن در مغز وجود دارد. این رجعت دلیلِ اصلی نوسان است.
برای کاهش نوسان، باید استفاده از الگوی قبلی را به صفر نزدیک کرد. هر بار که به مسیر قدیمی برمی‌گردیم، همان خانه‌ی فرسوده را دوباره قابل سکونت می‌کنیم. بنابراین:
تمرکز را بر تکنیک جدید بگذارید.
در موقعیت‌های مختلف، اما با فشار روانی پایین، آن را تکرار کنید.
از وسوسه‌ی «یک‌بارِ دیگر مثل قبل حرف بزنم» پرهیز کنید.
در یادگیری و حافظه، پیوند دادن دانشِ تازه با تجربه‌ای خوشایند یا آشنا، یادآوری را آسان می‌کند. برای تکنیک گفتاری خود:
یک «مارک/لیبل» ذهنی بسازید؛ جمله یا تصویری کوتاه که با شنیدن/دیدنش، شیوه‌ی صحیح فوراً به یادتان بیاید.
آن را به یک حسّ مثبت یا خاطره‌ی خوب گره بزنید تا بازیابی سریع‌تر شود.
مثل «کلمه‌ی کلیدی» در وب، یک کلیدواژه‌ی شخصی انتخاب کنید که با تکرارش، تکنیک فعال شود.
رفتارهای پرتکرار کم‌کم خودکار می‌شوند؛ شبیه راننده‌ای که بعد از مدتی دیگر به دنده و پدال فکر نمی‌کند. هدف درمان این است که تکنیک گفتاریِ جدید از حالتِ «خودآگاه و پرزحمت» به «ناخودآگاه و روان» منتقل شود. این جابه‌جایی فقط با تکرار هدفمند رخ می‌دهد:
ابتدا با آگاهی کامل تکنیک را اجرا کنید.
با تمرین زیاد، نیاز به فکر کردن کمتر می‌شود.
در نهایت، مغز مسیر جدید را به‌صورت خودکار برمی‌گزیند.
محیط تمرین باید ساده، امن و کم‌استرس باشد. اجرای تکنیک در دلِ یک جمع بزرگ یا سخنرانی پراسترس، مسابقه است نه تمرین. ابتدا در محیط‌های زیر تمرین کنید:
خانه، اتاقِ شخصی، زمان تنهایی
پشت فرمان یا در مسیرهای روزمره (با حفظ ایمنی)
پای تلویزیون یا هنگام کارهای روتین
کوتاه و پرتکرار: چند نوبتِ کوتاه در روز بهتر از یک نوبت طولانی است.
بازخوانیِ لیبل ذهنی: قبل از هر تمرین، کلیدواژه یا تصویر یادآور را فعال کنید.
پیشروی مرحله‌ای: از جملات ساده به پیچیده، و از موقعیت‌های خلوت به شلوغ حرکت کنید.
مرور در آرامش: هر بار که اجرای روان را تجربه کردید، چند ثانیه روی حس خوبِ آن مکث کنید تا در حافظه حک شود.
شروع تمرین در شرایط پرفشار (میهمانی، سخنرانی، جلسه‌ی مهم)
وقفه‌های طولانی بین تمرین‌ها
«فقط همین یک بار» برگشتن به الگوی قبلی
تصمیم قاطع برای ترک مسیر قدیمی بگیرید؛ هر استفاده‌ی دوباره، مدار قبلی را زنده می‌کند.
تکنیک اصلی خود را مشخص و نام‌گذاری کنید (کلیدواژه‌ی کوتاه، تصویر، یا حرکت ظریف).
تمرین‌های کوتاهِ روزانه را در زمان‌های مشخص انجام دهید (مثلاً هنگام رانندگی یا تماشای تلویزیون).
نردبان دشواری بسازید: از موقعیت‌های کم‌استرس شروع و به‌تدریج دشوارتر کنید.
ثبت پیشرفت: موقعیت‌های موفق، عبارت‌های روان، و احساسات مثبت را یادداشت کنید.
زمان اجرا و زمان مسابقه را تفکیک کنید: تمرین در خلوت، اجرا در جمع.
پاسخ به رجعت: اگر لغزش رخ داد، بدون سرزنش، فوراً لیبل ذهنی را فعال و به تکنیک برگردید.
تداوم، نه کمال‌گرایی: هدف، کاهشِ روند نوسان است، نه حذف ناگهانی آن.
در روایت‌های بالینی و تجربه‌ی طولانیِ مربیان گفتار، یک وجه مشترک میان کسانی که «خیلی خوب» پیش می‌روند دیده می‌شود: تکرار، تکرار، تکرار. اجرای تکنیک در موقعیت‌های روزمره—even زیرلب و بی‌سر و صدا—باعث می‌شود مغز، الگوی جدید را به لایه‌های عمیق‌تر عادت منتقل کند.
نوسان بخشی طبیعی از فرایند تغییرِ عادت گفتاری است.
مدار قدیمی با عدم استفاده ضعیف می‌شود، اما با یک رجعتِ کوچک دوباره فعال می‌گردد.
ترک کاملِ مسیر غلط و تمرین پرتکرارِ تکنیک درست، سریع‌ترین راهِ تثبیت است.
تمرین را در محیط‌های امن و آرام شروع کنید و سپس به موقعیت‌های چالشی بروید.
یک لیبل ذهنی یا کلیدواژه‌ی شخصی بسازید تا سوئیچ به الگوی درست فوری‌تر شود
مراجعین گرامی: مدیریت کلینیک بسیار خوشحال خواهد شد تا شنونده پیشنهاد و یا انتقاد مراجعین کلینیک ذهن و روان به صورت پیامک، ویس در ایتا و یا واتساپ باشد. دکتر کمرزین
